شهر مرو

مرو، ترکمنستان

http://www.manzar.ws/484.aspx

مجید ادب (فارغ التحصیل کارشناسی معماری دانشگاه شیراز)

1. مکان نگاری
مرو نام یک شهر ، واحه ، ولایت ، و هم یکی از چهار ربع خراسان بزرگ پیشین بوده است . بدین معنی که رود مرغاب یا مروآب در قسمت انتهایی خود واحه ای حاصلخیز را تشکیل می داده که از حدود 25 فرسخی جنوب شهر مرو شروع و تا چند فرسنگی شمال شهر و حاشیه ریگزار خوارزم ادامه می یافته ، به همه این حوضه واحه مرو می گفته اند.

مرو: مروارید شرق آسیا
مرو مجموعه ای از چندین شهر و سایت باستانی است که در دوره های مختلف به قدرت رسیده و نابود شده اند . که از جمله این آثار و سایت های باستانی عبارتند از : ارگ قلعه ( قرن 6 پیش از میلاد ) ، گر قلعه ( قرن 3 پیش از میلاد ) ، ، قزقلعه بزرگ ( قرن 6 میلادی ) ، قز قلعه کوچک ( قرن 7 میلادی ) ، سلطان قلعه ( قرن 10 تا 13 میلادی ) ، محمد بن زید (قرن 12 میلادی ) ، عبدالله خان قلعه ( فرن 15 میلادی ) ، بایرامعلی قلعه ( قرن 18 میلادی ) ، آرامگاه خواجه یوسف همدانی ( قرن 13 میلادی ) ، ویرانه هایی از معابد مسیحی و صومعه های بودایی در گر کالا ، که همگی نشاندهنده حیات این شهر در دوره های مختلف هستند . همچنین در اطراف محوطه تاریخی مرو آثاری از شهر ها و آبادیهایی دیده شده که بعنوان اولین سکونتگاه های بشر دراین منطقه شناخته شده اند از جمله این سایتها عبارتند از : تلختان و دندانقان ( آرامگاه تلختان بابا در قرن 12 میلادی ) ، کوشک Akuili ( قرن 9 تا 13 میلادی ) ، سکونتگاه باستانی جانعلی ( قرن 1و 2 میلادی ) ، سکونتگاه باستانی Gebekly .

2. مردم نگاری
شهر ماری سومین شهر بزرگ ترکمنستان می باشد . که در واحه بزرگی در صحرای قره قوم واقع شده است . و در سال 1884 بعنوان مرکز فرماندهی نظامی روسیه در فاصله 30 کیلومتری از شهر مرو بنا شده است ( اگرچه از سال 1937 به این شهر مرو می گویند ) . امروزه بعلت تبدیل شدن به مرکز اصلی تولید نخ در ترکمنستان و همچنین وجود منابع عظیم گاز در آن از بزرگترین شهرهای اقتصادی ترکمنستان می باشد . جالبترین مکان این شهر موزه آن می باشد که در آن آثار باستانی ، فرش ترکمن ، صنایع دستی و آداب و رسوم مردم ترکمن بنمایش گذاشته شده است .

3. تاریخ نگاری
پیشینه نام شهر
بنابراین هرگاه در گذشته سخن از مرو رفته غرض تنها شهر مرو نبوده است . حتی شهر مرو هم همه وقت در یک جا و محلی مشخص با حدود معین نبوده ، بلکه در اولین قرون حیاتش چند فرسنگ شمالی تر از مرو ساسانی و مشهور به مارگوش یا مارگیانه بود ، بعد در محلی جنوبی تر شکل گرفته که در دوره اسلامی به آن گیر قلعه مرو می گفته اند . چند قرن بعد و در زمان سلجوقیان شهر جدیدی در غرب مرو ساسانی احداث شد که به سلطان قلعه شهرت یافته است . پس از آن هم در دوره مغولان این هم خراب شد و حدود 200 سال بعد در جوار آن ویرانه شهر مرو تیموری ساخته شد که به عبدالله خان قلعه شهرت یافت و چند قرن بعد مرو دیگری بنام بایرامعلی قلعه در غرب آن ساخته شد و سرانجام پس از متروک شدن این شهر ، شهرکی نوساز در جوار بایرامعلی قلعه احداث شد که به آن بایرامعلی می گفته اند و حالت قلعه گونه ای شهر از بین رفت که اینک مسکونی و دایر است و جانشین مرو قدیم شده است . از حدود 100 سال پیش نیز شهر نوسازی در فاصله چند فرسنگی غرب بایرامعلی بنام مرو جدید شکل گرفت که اکنون به ماری معروف است و مرکز استان ماری و یکی از بزرگترین شهرهای کشور ترکمنستان است .
تاریخچه شهر
به هرحال، مجموعه تاريخي ـ فرهنگي مرو قديم با وسعتي بيش از دو هزار هکتار در جوار شهر کنوني مرو جديد واقع شده و آثار تمدني دوران هاي مختلف تاريخي از شش قرن پيش از ميلاد و دوران اسلامي را در خود جاي داده است. مرو قديم با قدمت چند هزار ساله و شهرتي به سزا به لحاظ تاريخي، محل ظهور تمدن هاي ايراني ـ اسلامي در دوران هاي مختلف بوده و آثار برجاي مانده در آن نشان دهنده عمق فعاليت هاي فرهنگي و هنري ايرانيان در اعصار گذشته است. منطقه عمومي مجموعه تاريخي ـ فرهنگي مرو قديم، حفاظت شده مي باشد و اين مجموعه در فهرست ميراث جهاني سازمان يونسکو به ثبت رسيده است.

اما آثار بدست آمده از کهن ترین بخش واحه مرو یعنی مرغوش یا مارغوش نشان می دهد که سابقه مدنیت و حیات در این واحه به مراتب پیش از عهد اسکندر و متعلق به هزاره دوم پیش از میلاد بوده است .
با بررسی آثار فرهنگی و باستانی در ارگ قلعه نشان می دهد که شهر مرو در قرن 4 و 5 پیش از میلاد یعنی در هنگام ورود هخامنشیان به ایران وجود داشته و جز قلمرو آنان بوده است.در آن زمان این شهر حدودا 20 هکتار داشته است که توسط حصاری با آجر خام محافظت می شده است . در قرن 4 پیش از میلاد مرغوش توسط اسکندر فتح می شود و تحت قلمرو سلوکیان در می آید . و آنطیوخ سوتر حاکم آن می شود . قطعا در زمانی که قوم پارت در دشت خاوران می زیسته مرو یکی از کانونهای جدال ایشان با تورانیان بوده است .
در محوطه ای در حدود هزار هکتار که اکنون بعنوان خرابه های شهر مرو شناخته شده است ، کهن ترین بخش فضایی تقریبا 400 هکتاری مشهور به گبر قلعه ( گیر قلعه یا زرتشتی قلعه ) می باشد که همان شهر مرو دوره ساسانی است .
در زمان غلبه اعراب نیز شهر مرو بزرگترین نقش آفرینی را در جامعه اسلامی ایفا کرد که همانا قیام ابومسلم و براندازی بنی امیه و روی کار آمدن بنی عباس بود و از همین رو مرو را مادر شهر عجمان و ام القری خراسان می گفتند همانگونه که مکه ام القری حجاز بوده است . واقعه مهم دیگر در زمان حکومت اعراب دعوت مامون از امام هشتم به مرو بعنوان ولیعهدی بود که در سال 815 میلادی صورت گرفت و از همین رو مکانی در این شهر وجود دارد که آن را قدمگاه امام رضا (ع) می دانند . پس از آن از آنجا که مامون حکومت ماورالنهر را به سامانیان داد و خراسان را به طاهر ذوالیمینین مرکز حکومت از مرو به نیشابور رفت و از همین رو شهر مرو اهمیت خود را از اوایل سده نهم میلادی از دست داد .

در سال 998 میلادی با شکست سامانیان از سلطان محمود غرنوی شهر مرو بدست غزنویان افتاد و تا زمان سقوط غزنویان بدست سلاجقه در سال 1039 میلادی به آنها تعلق داشت . در سالهای ابتدایی ورود سلاجقه شهر مرو دچار صدمات فراوانی شد ولی پس از آن دوران شکوفایی مرو آغاز شد که تا پایان عهد سلجوقیان و سال 1157 میلادی ادامه داشت . اگرچه در زمان حکومت ملکشاه مرکز حکومت از مرو به اصفهان می رود ولی بعلت وجود تن پدرش در خاک مرو تعلق خاطری به مرو داشت و از همین رو چون شهر مرو دوره ساسانی ویران و متروکه شده بود حصار دیگری بر گرد شهر مرو جدید کشید که به آن سلطان قلعه می گویند و طول دیوار آن را 12300 گام نوشته اند و مساحت آن 400 هکتار و مربع شکل است و قبر سلطان سنجر درست در وسط آن قرار گرفته است.

حمله مغولان به مرو در سال 1221 میلادی به زعامت تولی پسر چنگیز صورت گرفت و نوشته اند که پس از تصرف شهر چهار روز بطول انجامید که تمام مردان و زنان از شهر خارج شدند و مغولان تمام افراد شهر را بجز چهار نفر کشتند بگونه ای که به هر مغول سیصد – چهارصد نفر برای کشتن رسید و تعداد کشته ها را یک میلیون و سیصد هزار نفر نوشته اند. به هر حال شهر مرو پس از مغولان حدود 194 سال متروکه باقی ماند . و دیگر از شهر مرو و واحه آن اسمی مشاهده نشد و فقط از روستاها و آبادیهای کوچک اطراف آن یاد شده است .

پس از مغولان در سال 1409 میلادی شاهرخ از سلسله تیمور یان تصمیم به بازسازی شهر مرو می گیرد و شهر ساخته شده توسط وی که اکنون در جوار شهر بایرامعلی بصورت فضایی چهار ضلعی با بارویی برپاست بنام عبدالله خان قلعه مشهور است و علت نامگذاری این شهر به عبدالله خان آنست که در اواخر سده 16 میلادی عبدالله خان ازبک مدتی صاحب مرو و در آن مستقر بوده است . البته در کل دوران تیموریان شهر مرو به شکوفایی چندانی نمی رسد و هیچ بنای مهمی در آن دیده نمی شود و فقط در قرن 15 میلادی آبادی تلختان در جنوب شهر مرو از مهمترین آبادیهای واحه مرو بوده است .
از آن پس تا اواخر عهد صفوی مرو بعنوان یک دژ محکم و قلعه نظامی در دل بیابان ، بعنوان یکی از قلاع مرزی ایران در برابر ازبکان بوده است .که در توصیف آن گفته اند که شهر مرو ( عبدالله خان قلعه ) حصاری دارد چون قلعه افلاک و برجی دارد که ارتفاع آن در عقل نگنجد . این قلعه چهل و چهار برج دارد و طول و عرض آن هفتصد ذرع است .
سر انجام در دوران حکومت کلبعلی خان شهر مرو شروع به آباد شدن نهاد که ابتدا نهری را به درون شهر فرستادند و همچنین بایرامعلی بیگ مین باشی را هم مامور تامین امنیت شهر و دفع مهاجمان کردند . در سال 1743 میلادی نادرشاه ، تقی خان شیرازی را سرکوب کرد ، سه هزار خانوار قشقایی را به مرو کوچ داد و از آن پس آنجا را میر اباد یا مرو کوچک نامیدند . پس از مرگ نادرشاه وضعیت مرو چندان روشن نیست الا اینکه بایرامعلی خان قاجار حکومت آنجا را بعهده داشت و آخرین قلعه مرو را در جوار عبدالله خان قلعه بنا نهاد که هنوز اندکی از باروی آن باقیست و به همین نام ( بایرامعلی خان قلعه ) شهرت دارد . پس از قاجاریان نیز مرو یا در تصرف خانان ازبک و یا خوارزم و یا ترکمنان بوده است و تقریبا متروکه بوده است بگونه ای که تعداد افراد آن را 500 نفر نوشته اند . در سال 1822 میلادی در جنگ بین خیوه و بخارا ، ازبکان خیوه ای پیروز شدند و مروی ها تبعیت خیوه ای پذیرفتند و آنها شهر جدیدی در سال 1824 میلادی در مسیر طبیعی رود ساختند که به مرو جدید یا ماری شهرت یافت . این شهر ماری کم کم رو به متروکه شدن نهاد و ترکمنان تنها ساکنین آن بودند تا اینکه در سال 1884 میلادی مرموزانه به تصرف روسیه تزاری در آمد و شهر نوساز ماری رو به اعتلا نهاد و مرو قدیم نیز ویرانه تر شد و همچنان متروک باقی ماند .

معرفی اماکن و ابنیه بازدید
مقبره خواجه يوسف همداني محل زيارت انبوه ترکمن ها
آرامگاه خواجه يوسف همداني يکي از عرفاي بزرگ ايراني ( همدان ) که مدتي در مرو، خانقاه پر رونق و کرسي درس و بحث داشته است، در اين شهر قديمي قرار دارد . خواجه يوسف همداني در سال 440 هجري قمري در روستاي بوزنجرد همدان ديده به جهان گشود و شاگردان زيادي را در مرو در زمينه عرفان تربيت . خواجه يوسف همداني در سال 535 هجري قمري در مسير بازگشت از هرات به مرو در منطقه بادغيس درگذشت که ابتدا در همان مکان دفن شد و بعدها يکي از شاگردانش پيکر وي را به مرو منتقل کرد و در محل کنوني به خاک سپرد. آرامگاه اين عارف بزرگ ايراني اسلامي هم اکنون در مجموعه بزرگي در مرو قديم قرار دارد که شامل بناهاي نظير برج، مکان هاي چله نشيني عرفا و مسجد بزرگ است. آرامگاه خواجه يوسف همداني برخلاف ساير آرامگاه هاي عرفا، فيلسوفان و ادبيان که آرامگاه هاي برخي از آن ها در حال تخريب است به طرز زيبايي از سوي دولت ترکمنستان مرمت و بازسازي شده است. و این بنا بوسیله سرداب مرمرین سیاه رنگ با تزینات گلدار و کتیبه های آن شناخته می شود . خواجه يوسف همداني که در نزد ترکمن ها به خواجه يوسف بابا مشهور است مورد احترام ويژه مردم ترکمنستان قرار دارد .

آرامگاه سلطان سنجر سلجوقي
آرامگاه باشکوه سلطان سنجر سلجوقي آخرين پادشاه سلسله سلجوقيان ( که به دارالاخر نیز شهرت دارد ) در آسياي مرکزي و در منطقه خراسان بزرگ يکي ديگر از بناهاي تاريخي است. در جريان حاکميت 40 ساله سلطان سنجر سلجوقي وي در 19 جنگ در خراسان بزرگ بر خوانين و مدعيان سلطنت پيروز شد. سلطان سنجر سلجوقي پس از 73 سال زندگي در تاريخ 552 هجري قمري ديده از جهان فرو بست. بناي آرامگاه سلطان سنجر سلجوقي در قرن 12 ميلادي توسط محمد بن آتسيزاس سرخسي يکي معماران مسلمان در مرکز سلطان قلعه بنا شده و در اطراف آن نیز ارگ شاه و مسجد نیز قرار دارد . این بنا بعنوان برج مربعی شکل قرون وسطی شناخته شده و پوشش آن نیز یک گنبد دو پوسته می باشد که در زیر فضای گنبدی آن نیز در 3 طبقه گالریها قرار دارند که پوشش طاقی شکل دارند . این فضا از نظر هارمونی ، تناسب و تقارن بسیار شگفت انگیز است گویی که گنبد آن در آسمان معلق است . دیواره های آن در قسمت پایین ضخیم تر شده و ارتفاع آنها 28 متر است و ارتفاع کل بنا در حدود 40 متر است .

Gunur - Depe < ="text/"> (1000 سال پیش از میلاد )
در دهه 1990 باستانشناسان گورستان عظیمی را مربوط به 1000 تا 2000 سال پیش از میلاد در واحه مرو پیدا کردند که اکنون به آن منطقه Gonur – Depe می گویند و همچنین در این منطقه  آثاری از چندین معبد و قصر محکم برای مقابله با هجوم بابلی ها و آشوریها پیدا کردند . البته در این منطقه نشانه هایی از زندگی یک حاکم دیده نشد و بنظر می رسد که این منطقه ، یک منطقه مذهبی و زیارتی برای ناحیه مرغوش بوده و افراد برای زیارت به این منطقه می آمدند و هدایا و غذاهایی به این منطقه می آوردند . در حفاریهایی که در این منطقه انجام شد ابزار ها و وسایلی مانند آینه ، لوازم آرایشی ، نقره و جواهرات ،گلدانهای مرمری و سرامیکی و ... متعلق به 3000 سال پیش از میلاد پیدا شده است .

گبر قلعه (1000 سال پیش از میلاد )
گبر قلعه قویترین شهر باستانی این منطقه در حدود 1000 سال پیش از میلاد بوده است و حدود 300 هکتار دارد . این شهر بشکل مربع بوده و با برج هایی در فواصل معین محافظت می شده است . طول هر کدام از دیوار های آن 2 کیلومتر بوده است و هر سمت آن یک دروازه داشته است . جاد ه ای که از دروازه جنوبی وارد می شده مستقیما به برج ها و استحکامات ارگ قلعه وارد می شده و سپس از دروازه شمالی خارج می شده است .
شهر گبر قلعه منطقه مارگیانه را شامل می شده است و بسبک معماری باستانی ساخته شده بوده است . این شهر را ابتدا پادشاه سلوکی آنطیوخ سوتر پیدا کرد و دستور داد گرداگرد آنرا دیواری بطول 230 کیلومتر بکشند که شهر را از شن های صحرا و هجوم دشمنان حفظ کند. اکنون ویرانه های این شهر در شمال واحه مرو قابل مشاهده است .

سکونتگاه باستانی Gebekly
این سکونتگاه به اوایل دوران پارتی ها برمی گردد و حدود 32 کیلومتر از گبر قلعه فاصله دارد و در پشت استحکامات آنطیوخ سوتر وجود داشته است . این شهر بوسیله یک قلعه مربع شکل احاطه شده بوده است که فقط یک ورودی داشته است . آثار باستانی کشف شده مانند کوزه های شکسته و جواهر آلات در این منطقه نشان از هنرمندان و صنعتگران ماهر و زبردست آن دارد .
سکونتگاه باستانی جانعلی ( قرن 1 و 2 میلادی )
این سکونتگاه در 25 کیلومتری گبر قلعه قرار دارد ، جایی که ویرانه های فراوانی از بناهای قرن 9 تا 12 میلادی بچشم می خورد . این منطقه مهمترین شهر پارتی ها بوده است که توسط یک قلعه محکم محافظت می شده که بعدها در قرون وسطی بازسازی شد . این قلعه مستطیل شکل بوده و ابعاد آن 180 در 160 متر بوده است ودر گوشه های آن برج هایی بسیار محکم قرار داشته است . این قلعه این امکان را فراهم می کرده است که در مواقع خطر تعداد زیادی از ساکنین شهر بتوانند در پشت دیوار های آن مخفی شوند . این قلعه در حدود 500 سوراخ دیده بانی داشته است و همچنین در طبقه دوم آن فضایی برای قرارگیری جنگجویان وجود داشته است .
درون این قلعه تقریبا خالی از سکنه بوده است و فقط نشانه هایی از چند ساختمان بزرگ در مرکز آن دیده می شود که در اطراف این ساختمانها سکه هایی مربوط به قرن 1و 2 میلادی پیدا شده است .

ارگ قلعه ( قرن 6 میلادی )
این ارگ در مرکز شهر مرو قدیم قرار داشته است و قسمت عظیم این قلعه در زیر خاک مخفی شده بوده است ولی با این وجود ارتفاع دیوار های این قلعه با برج های تراشیده شده آن در حدود 25 تا 29 متر است و همین امر ارگ قلعه را از سایر قلعه های این منطقه متمایز می کند . این قلعه سابقا دایره ای شکل بوده و در نگاه اول ورودی نداشته است بلکه در واقع ورودی آن بر روی تپه ای ( که در جنوب قلعه قرار دارد ) قرار داشته است . داخل قلعه بقایایی از کاخ حاکم زمان به چشم می خورد . ارگ قلعه را در برخی از دوره ها مارگوش نیز نامیده اند .

کوشک Akuili ( قرن 9 تا 13 میلادی )
در فاصله 2 کیلومتری از سکونتگاه جانعلی کوشکی مربوط به دوران قرون وسطی قرار دارد . این کوشک یکی از دست نخورده ترین و قلعه های باقیمانده از آن دوران است که تقریبا سالم باقی مانده است . پایه ها و ستون های طبقه اول آن همگی دست نخورده باقی مانده اند و فقط از طبقه دوم آن اندکی ویران شده است . کوشک بشکل مستطیل بوده و از آجر گل اندود ساخته شده است . دیواره خارجی طبقه دوم آن شیار دار می باشد . در مرکز کوشک نیز یک تالار به ارتفاع 2 طبقه قرار دارد که در اطراف این تالار ( سمت راست و چپ آن ) 5 اتاق که هر کدام 2 طبقه هستند قرار گرفته است.

آرامگاه محمد بن زید بن امام سجاد (ع) ( قرن 11 میلادی )
آرامگاه محمد بن زید برجسته ترین بنای سلطان قلعه می باشد . این بنا نسبتا کوچک است ولی چون معماری اصیل و اولیه خود را حفظ کرده است بسیار مورد توجه قرار گرفته است . در فضای داخلی این آرامگاه کتیبه دیوار منحصر بفردی به خط عربی وجود دارد که لغات آن به طرز هنرمندانه و ماهرانه ای از بصورت برجسته از آجر پخته کنده کاری شده اند و بر روی زمینه ای با طرح گل وگیاه که از پلاستر ساخته شده قرار گرفته است . در این کتیبه نوشته شده است که این آرامگاه بر روی مقبره محمد بن زید از برجستگان فرقه شیعه در اسلام و نوادگان پیغمبر در سال 1112 – 1113 میلادی ساخته شده است .این آرامگاه از 2 گنبد پوشیده شده که یکی از آنها بر روی دیگری قرار گرفته است . شیوه و سبک معماری آرامگاه های قرن 12 میلادی در سادگی و خلوص و هماهنگی بسیار شگفت انگیز است .

سلطان قلعه ( قرن 11 میلادی )
در قرن 11 و12 میلادی مرو بعنوان پایتخت حکومت سلجوقی می شود و بدستور ملکشاه سلجوقی نیز بر گرداگرد آن حصار وخندقی ساخته می شود که حدود 400 هکتار مساحت دارد و به سلطان قلعه معروف است . در قسمت شمالی آن ارگ شاهی و تاسیسات حکومتی و پادگان های نظامی نیز ساخته می شوند .

تلختان – مسجد بابا ( قرن 11 میلادی )
در 30 کیلومتری شهر مرو قدیم شهر قرون وسطی ای تلختان قرار دارد . در قبرستان تلختان مسجد بابا قرار دارد که در قرون وسطی ساخته شده است و شبیه به یک مستطیل متناسب است .این مسجد بر خلاف تمام مساجد دیگر سایبان و یا ستونی ندارد بلکه در سه نمای این مسجد دیواری وجود ندارد و فقط در نمای اصلی آن سه قوس مشاهده می شود که قوس وسط بزرگتر و ضخیم تر از 2 قوس کناری است و بنای مسجد توسط این سه قوس به سه قسمت تقسیم شده است . توازن و تعادل و هماهنگی از مهمترین خصوصیات این بنا می باشند .

عبدالله خان قلعه ( قرن 15 میلادی )
عبدالله خان قلعه که نام آن از نام فرزند شاهرخ از نوادگان تیمورگرفته شده است بعنوان اولین بنای ساخته شده توسط وی در قلمرو جدید شهر مرو می باشد که بسرعت نیز ساخته و تکمیل می شود . فضای خارجی قلعه از آجر گل اندود و فضای داخلی آن از آجر های کوچک مربعی شکل ساخته شده اند . و در قسمت بالای دیوار قلعه نیز لبه وجود دارد . 44 برج دیده بانی منحنی شکل در بالای دیوار این قلعه قرار گرفته اند و در اطراف این قلعه خندقی پهن بعرض 30 متر کنده شده که با آب پر شده است . تمامی این شواهد نشان می دهد که عبدالله خان قلعه از یک موقعیت استراتژیک و مهم برخوردار بوده و در کمال دقت طراحی شده است . همچنین درون دیوار آن سوراخ هایی برای شلیک گلوله وجود داشته که این قلعه را کاملا نفوذ ناپذیر می کرده اند.

بایرامعلی قلعه ( قرن 18 میلادی )
یک اثر مهم دیگر قلمرو جدید مرو بایرامعلی قلعه می باشد . این قلعه بصورتی ساخته شده که کاملا چسبیده به جبهه غربی عبدالله خان قلعه بوده و بنابراین فقط می بایستی سه دیوار کشیده شود که طول دیوار غربی 750 متر و دیوار های شمالی و جنوبی 500 متر بوده اند . اکنون فقط دیوار شمالی و ویرانه هایی از دیواره جنوبی آن باقی مانده اند . تاریخ دقیق ساخت این قلعه کاملا مشخص نیست.

قزقلعه بزرگ و کوچک ( قرن6 و7 میلادی )
یکی از بزرگترین قلعه های مربوط به دوران حکومت ملوک الطوایفی در این منطقه قزقلعه های بزرگ و کوچک می باشند .
قزقلعه ها نسبتا قلعه های کوچکی می باشند که دارای دیوارهای شیار دار و برجسته می باشند . و دیوار های آنها اندکی مایل هستند و در زمینی شیب دار قرار گرفته اند . پنجره های کوچکی در شیار این دیوار ها مخفی شده اند و در بالای دیوار آنها سوراخهای دیده بانی قرار داشته اند که تقریبا اکنون همگی ویران شده اند . اتاقهای طبقه اول آن توسط 5 پنجره روشن می شده اند و راه پله ای که به طبقه پایین می رود سازه ای طاقی شکل دارند و پلان طبقه دوم آن را نیز فقط از روی ویرانه هایی که اکنون از آن باقی مانده می توان تشخیص داد . طبقه دوم آن پنج اتاق داشته که رو به فضای داخلی قلعه بوده اند .
قزقلعه کوچک در فاصله حدود 100 متری از قز قلعه بزرگ قرار گرفته و ساختار مشابهی با قزقلعه بزرگ دارد . فقط با این تفاوت که دوران سختی را پشت سر گذاشته است و اکنون فقط دیواره نمای شرقی این قلعه باقی مانده است .

منابع
- فرهنگ جغرافیای تاریخی ترکمنستان؛ سیدی، مهدی؛ با همکاری نادره سیدی و اشرف السادات میرکمالی؛ چ 1، تهران: انتشارات بین¬المللی الهدی، 1383.
- www.unesco.org
- www.ucl.ac.uk
- www. Orexca.com
- www.sitara.com
- www.wikipedia.org
- www.adavntour.com
- www.iras.ir