“اهدا کنندگان تخاری” با رنگ مو و چشمان روشن و لباسهای ساسانی، دیوار نگاره ای از تورفان،قرن 6 میلادی.
اهدا کنندگان تخاری، با رنگ موی روشن و لباس به سبک ساسانی
تخاریان همزمان با برپایی دولت هخامنشی در ایران در جلگههای شمالی فلات تبت میزیستند. در بنمایههای چینی از آنان به نام یوئهچی نامبردهشدهاست. در آینده این تخاریان زیر فشار همسایگانشان ناچار به سوی باختر کوچیدند تا سرانجام به تخارستان در افغانستان کنونی رسیدند و در آنجا جاگیر شدند و این سرزمین را هم به نام خود خواندند. در همسایگی آنها اسمنها آسمانها که چینیان ایشان را ووسون یا فرزندان کلاغ میخواندند میزیستند. چینیان بدین دلیل بدانها فرزند کلاغ میگفتند که در استورههای آنان فرزند خردسال پادشاه ووسون را دشمنانش پس از کشتن پدر و مادر رها میکنند تا بمیرد. ولی مادهگرگی به کودک شیر میدهد و کلاغی بدو خوراک میرساند و کودک بزرگ میشود و در آینده کین پدر و مادر خود را میجوید و ووسونها را راهبری میکند. گفتنیاست که در آینده مردمان آلتایی که ترکها یکی از آنان بودند و در همسایگی ووسونها میزیستند این استوره را گرفتند و از آن خود دانستند. ووسونها در شمال خاوری جایی که یوئهچیها باشنده بودند میزیستند. در آینده با فشار همسایگان و دشمنی خود تخاریان که با اینان همتبار بودند به ناچار به سوی باختر کوچیدند و در آیندهٔ دورتر با آلتاییها آمیختند. بازماندگان ایشان امروزه در چین و قزاقستان میزیند و با زبانی از زبانهای ترکی سخن میرانند. چینیان ووسونها را مردمانی با چشمان آبی یا سبز و مو و ریش سرخ میخوانند که خود تبار ایشان را بهتر به ما میشناساند. (1)
امپراتوری کوشان حکومتی در سدههای یکم تا سوم میلادی و همسایهٔ شرقی ایران اشکانی بود. قلمرو کوشانیان در ردهٔ سوم میلادی به دست ساسانیان افتاد. قوم کوشان (پدید آورندگان این حکومت) را با تخاریان مرتبط میدانند. در این امپراتوری، دین بودایی رواج داشت و تندیسهای بودای بامیان یادگاری از آن دوره است. (2)
تخارستان نام باستانی منطقهای در جانب شرقى بلخ و غربی جیحون در آسیای میانه بوده است. تخارستان به دو بخش عليا و سفلى تقسیم میشد. تخارستان عليا تا بلخ سى فرسنگ فاصله داشت. تخارستان سفلى در شرق تخارستان عليا و در غرب جيحون واقع بود. پايتخت تخارستان سفلى شهر طالقان و پايتخت تخارستان عليا اندر آبو سمنگان بوده و حد شرقى آن به بدخشان متصل ميشده. قهندز نام شهر كهنهٔ آن بوده كه كهندژ را معرب كرده٬ قهندز می نامیدند.
امروزه استانی در افغانستان به نام استان تخار که در شمال شرقی افغانستان قرار دارد نام خود را از نام تخارستان گرفته است.(3)
نام این سرزمین برگرفته از نام مردمی است که «تخار» خوانده میشدند. تخارها از اقوام آریایی بودند که در سدۀ 3قم در نواحی کوچا و تورفان در شمال شرقی سرزمینی که بعدها ترکستان شرقی یا ترکستان چین خوانده شد، به سر میبردند. این مردم به یکی از زبانهای وابسته به گروه زبانی هند و اروپایی سخن میگفتند (مگاورن، 110) که به زبان تخاری معروف است. هرچند این زبان شرقیترین زبان شناخته شدۀ هند و اروپایی است، اما از لحاظ تقسیمات زبانشناسی به شاخۀ غربی یا کنتوم2 آن زبان تعلق دارد (لیووین، 52؛ فرای، «میراث…3»، 180).
زبان تخاری در میان زبانهای هند و اروپایی بیشترین شباهتهای واژگانی را با زبانهای ژرمنی و شباهتهایی هم با زبانهای هند و ایرانی، یونانی و بالتی دارد. به باور برخی از زبانشناسان، خاستگاهِ نخستین سخنوران زبان تخاری دشتهای پیرامونی دریای سیاه، در همسایگی مردمی با زبان ژرمنیِ آغازین بوده است که بعدها به سوی جنوب و شرق مهاجرت کردهاند و بر سر راه خود با یونانیان و هند و ایرانیان آمیختهاند و هنگامی که به آسیای مرکزی رسیدهاند، زبانشان از زبانهای ایرانی شرقی تأثیر پذیرفته است (آدامز، 5-6).
در میانههای سدۀ 2قم تخارها بر اثر تهاجمات هونها ناگزیر به نواحی غربیترکوچ کردند. منابع چینی در شرح این رویداد از دو قوم «یوئه ـ چی» و «ووسون» نام بردهاند که از برابر هونها گریخته، و به نواحی فرغانه راندهاند و اندکی پس از 160قم از سیحون گذشتند و به قلمرو دولت یونانیِ باختر سرازیر شدند (بیوار، 122؛ فرای، همان، 181) (4)
پیوندهای تکمیلی و مراجع:
- Kizil Caves
- People’s Republic of China – Iran relations
- Tocharians
- Tocharian languages
- Kizil-Grotten
- The mummies of the Tarim basin
- این دیوار نگاره را ابتدا در اینجا یافتم.
- همین دیوار نگاره را در صفحه ی ویکی انگلیسی ساسانیان ببینید.
.
پی نوشت ها:
1- یادداشت های آریو برزن.
2- ویکی – کوشانیان.
3- ویکی- تخارستان.
4- مقاله ی تخارستان، به قلم علی کرم همدانی.
http://setodeh.wordpress.com/2009/08/04/%D8%AF%DB%8C%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D9%88%D8%B1%D9%81%D8%A7%D9%86-%DB%8C%D8%A7-%D8%B3%DB%8C%D9%86%DA%A9%DB%8C%D8%A7%D9%86%DA%AF-%DA%86/