Yazı, insanlık tarihini tümüyle
etkileyen bir harf ve semboller biçimidir. İnsanlık tarihini derinden
etkileyen yazı kimi tarihçilere göre M.Ö. 3500 yıllarına dayanır ve ilk
olarak Sümerler tarafından kullanılmıştır. İlk yazıların oluşmasında
insanların katettikleri gelişmeler önemli rol oynamıştır. Sanat ve
kültür bakımından gelişen insanlar şekiller ile bir bütün olarak yazıyı
oluşturmaya çalışmışlardır. Daha sonraları geçirdikleri kültürel ve
sanatsal evrimler, yazının daha değişik biçimlere gelmesine sebep
olmuştur.
İnsanların kullandıkları yazı biçimleri
aslında çok eski tarihlere dayanmaktadır. Bunu M.Ö. 3500’ün gerisine
kadar götürebiliriz. İnsanların ilk yerleşim yerleri hepimizin bildiği
gibi mağarlardır. Buralarda topluca yaşayan insanlar, mağara dışı(veya
istisnaî olarak mağara içi) yaptıkları ve kendilerine önemli gelen,
kendilerince başarı niteliği taşıyan olayları mağara duvarlarına
resmetmişlerdir. Aslında taşıdığı anlam bakımından daha sonraları bu
resimler ideografik yazı
(bknz. İdeografi)(yani
doğrudan doğruya fikri ifade eden yazı biçimi) niteliği görmüştür. Bu
yazı türünü belki de en yaygın olarak kullanan Mısırlılar’dı.
Mısır uygarlığı bu yazı tipini daha basit
bir hâle dönüştürdüğünde, zamanla şuan kullanılan yazı tipini almıştır.
Pek tabii ki, yazının katettiği bu uzun yolu sadece Mısırlılar
oluşturmamışlardır. Hititler, Persler ve Çinliler’de bu alanda gelişme
göstermiş ve özellikle Çinliler M.S. 200’lerde son hâlini alıp şuan
kullandıkları hiyeroglif denebilecek bir yazı tipine sahip olmuşlardır.
Ticaret ile birlikte artan bu kültürel etkileşim birçok uygarlığı
etkilemiş ve değişik yazı türleri ile şuan dünyada kullanılan yazı
tipleri elde edilmiştir.
Bahsettiğim her uygarlık gibi Türkler’inde kendilerine ait alfabeleri vardır.
Göktürk Alfabesi(Orhun Alafebesi): Şuana
kadar bilinen en eski Türk alfabesidir ve bu alfabenin ilk örneğine
M.Ö. 4 yüzyılda bulunan bir tabağın üzerinde rastlanılmış. Bu alfabenin
en belirgin olarak kullanıldığı yerler genellikle mezar anıtlarıdır.
Orhun Alfabesi;
- 38 harften oluşmaktadır.
- Orhun Alfabesi, tıpkı Arap Alfabesi’ndeki gibi sağdan sola doğru yazılırdı.
- 4 sesli ve 34 sessiz harf bulunmaktadır.
- Bu alfabeye Orhun Alfabesi denmesinin sebebi, Orhun bölgesinde bulunmuş olmasıdır.
- Alfabe
sadece Göktürkler ile sınırlı kalmayıp, Uygurlar, Kırgızlar, Hunlar,
Peçenekler gibi diğer Türk devletlerince de kullanılmıştır.
- Ayrıca
Türk Edebiyatı’nın yazılmış en önemli ve eski eseri,Kültigin, Bilge
Kağan ve Tonyukuk adına yazılmış Orhun Abideleri(Yazıtları) bu alfabe
ile yazılmıştır.
Uygur Alfabesi: Türkler tarafından
kullanılmış ikinci alfabedir. Soğd Alfabesi’nin, Uygur Alfabesi’nin
oluşmasında etkili bir yeri vardır ve bazı düzenlemeler ile Uygurlar
kendilerine ait bir alfabe oluşturmuşlardır.
Uygur Alfabesi;
- 18 harften oluşmaktadır.
- Uygur Alfabesi’de, Arap Alfabesi’ndeki gibi sağdan sola yazılırdı.
- 3 sesli ve 15 sessiz harf bulunmaktadır.
- Harfler, bulunduğu yerlere ve anlamlarına göre değişikliğe uğrayabiliyor.
- Uygur
Alfabesi aynı zamanda Moğollarında benimsediği ve kullandıkları
alfabedir.(Moğolların bu alfabeyi benimsemesinin sebebi, Uygurları
hakimiyeti altına alması ve kültürlerinden etkilenmesidir.)
- Ayrıca
Eski Türkler arasında yazı ve basım yönünden gelişmiş bir Türk
Devleti’dir. Kağıt yapımını iyi bilen Uygurlar bu alanda gelişmişler ve
matbaa benzeri işler ile uğraşmışlardır.
Soğd Alfabesi(Soğdca): Soğd Alfabesi
sonradan Türklerin içerisine karışıp, benliklerini yitiren ve İran
Halkı’ndan olduğu bilinen bir halkın alfabesidir. Orta Asya’da uzun bir
süre konuşulmuş en önemli dillerden biridir. Türklerin geniş
kültürlerinden etkilenen Soğdlar’dan, Türklerin etkilendiği nadir
şeylerden biri dilleridir. Eski Türkler, Soğd Alfabesi’ni kendi
alfabelerine uyarlamış ve kendilerine has bir alfabe türetmişlerdir.
Aslında bana göre bu alfabenin Eski Türk Alfabeleri’nin oluşmasında
büyük etkisi olmuştur.
Bu alfabelerin(Göktürk, Uygur ve Soğd)
dışında Türklerin kullandığı alfabeler olmuştur. Bu alfabeler Arap ve
Latin Alfabeleri’dir.
Türkler, Arap Alfabesi’ni 1928 yılında kullanmayı bırakıp, Latin Alfabesi’ne geçiş yapmışlardır.
Edited by Dengizich - 26-Jul-2011 at 14:24